Glyfosaat files: Wat weten we en wat wíllen we weten?
Let’s round this thing up!
Inventarisatie van de schadelijke effecten van het pesticide glyfosaat voor de Parkinson Vereniging t.b.v. discussies met FNV, Ctgb, etc.
Oktober 2019, Marina Noordegraaf, scheikundige en Parkinsonpatiënt
Parkinson als een door de mens gemaakte ziekte
I. Inleiding
Pesticiden - zoals glyfosaat - zijn chemicaliën die giftig zijn voor‘ongedierte’. Met‘ongedierte’ wordt elk dier, insect of plant bedoeld die schadelijk wordt geacht voor de huidige landbouwpraktijken en het oogsten van gewassen. Pesticiden zijn gericht op verschillende soorten‘ongedierte’, zoals insecten(insecticide), onkruid(herbicide) en schimmels(fungicide).
De ziekte van Parkinson ontwikkelt zich in vele jaren. Op dit moment wordt de ziekte pas gediagnosticeerd als het al aardig mis is in onze basale ganglia, de dirigent van onze hersenen. Men denkt dat Parkinson getriggerd wordt door een externe factor. Denk daarbij aan een virale infectie of gifstoffen uit onze leefomgeving(Johnson, 2018).
Industrialisatie – en de bijbehorende vervuiling van ons milieu door b.v. pesticiden – verhoogt de kans op het winnen van de Parkinson bingo. Bij mensen die beroepsmatig(lees langdurig en in relatief hoge concentraties) worden blootgesteld aan pesticiden is die hogere kans minimaal 50%(Gunnarsson, 2019). Om invoelbaar te maken wat die 50% betekent, moet je je voorstellen dat voor elke twee mensen die Parkinson krijgt er 1 extra bijkomt die geen Parkinson had hoeven krijgen als hij of zij niet beroepsmatig was blootgesteld aan bepaalde pesticiden.
II. Gebruik van pesticiden in Nederland
Volgens het CBS werd er in Nederland in 2016 op 710.000 ha landbouwgrond pesticiden gebruikt. Dat is 1/3 van het totale oppervlakte voor de land- en tuinbouw. De koplopers zijn mancozeb(gebruikt op 168000 ha), glyfosaat(gebruikt op 156000 ha) en diquatdibromide(met een aanzienlijke toename tussen 2012 en 2016 van 86000 ha naar 112 612 ha). De laatste is trouwens inmiddels verboden. Al deze getallen zeggen natuurlijk nog niks over hoeveel kg er dan is gebruikt is en het wil ook niet zeggen dat de meest gebruikte stof de meest schadelijke is. Sommige stoffen zijn in lagere concentratie actiever/schadelijker dan andere in een hogere concentratie, sommige mengsels van stoffen zijn giftiger dan de afzonderlijke bestanddelen, etc.
De Europesecommissie liet glyfosaat in december 2017 voor een beperkte periode van 5 jaar toe, en niet voor de gangbare periode van 10 jaar. De stof moet daarom na vijf jaar, dus uiterlijk in december 2022, opnieuw zijn beoordeeld.
Op 11-10-2019 nam het College voor toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biocide(Ctgb)een principebesluit over glyfosaat. Ze keurt daarbij de toepassing van glyfosaat als volveldstoepassing, kort voor de oogst t.b.v. een versnelde uniforme afrijping van het gewas, af. Het middel mag alleen gebruikt worden als herbicide(onkruidbestrijder). Een ander onderdeel van de herbeoordeling is de toetsing aan de drinkwaternorm. In het stroomgebied van de Maas zijn op diverse meetpunten in de nabijheid van drinkwaterinnamepunten concentraties glyfosaat gevonden boven de drinkwaternorm. De norm wordt al bij binnenkomst van de Maas in Nederland overschreden, maar het Nederlands gebruik draagt eveneens bij aan de normoverschrijdingen verderop in het stroomgebied. Het Ctgb verleent geen toestemming voor toepassing als een normoverschrijding verwacht wordt. Het College zal daarom een gebiedsbeperkende maatregel gaan stellen voor het Maasstroomgebied.
De strijd in de media richt zich met name tegen Roundup, de merknaam van het bestrijdingsmiddel met glyfosaat als actief ingrediënt van Monsanto(inmiddels Bayer), maar er zijn – sinds de stof off-patent raakte - volgens de toelatingendatabank van het Ctgb in Nederland alleen al 2917 verschillende producten met dezelfde actieve stof toegelaten.
IV. Werkingsmechanisme van glyfosaat
Glyfosaat(N-fosfonomethylglycine) is een klein molecuul dat voornamelijk als herbicide - onkruidverdelger - werkt door het enzym 5-enolpyruvylshikimate-3-fosfaatsynthase(EPSPS) te remmen, een belangrijke component van de zogeheten Shikimate-route. De Shikimate-route is een zevenstaps metabolische route die wordt gebruikt door bacteriën, archaea, schimmels, algen, sommige protozoën en planten voor de biosynthese van folaten en aromatische aminozuren zoals fenylalanine, tyrosine en tryptofaan. Remming van deze route blokkeert de aromatische aminozuurbiosynthese in planten, wat resulteert in hun dood.
In veel gevallen wordt het moleculaire doelwit van een pesticide gedeeld door organismen die niet bedoeld zijn om te bestrijden, wat leidt tot het potentieel voor ongewenste effecten(Richardson, 2019). Verder hebben chemicaliën vaak meerdere werkingsmechanisme in ecosystemen en soorten en is het een beetje lineair gedacht dat een stof enkel werkt op de manier op een pesticide ontwerper dat bedacht heeft(Cuhra, 2016).
V. Bewijzen voor(neuro)toxiciteit
Glyphosate is increasingly recognized as having more profound toxicological effects than assumed from previous assessments | Cuhra, 2016
Een greep uit de wetenschappelijke literatuur:
Neurotoxiciteit van glyfosaat in C. Elegans
C. Elegans is een wormpje dat genetisch zeer op de mens lijkt. Blootstelling aan een commerciële formulering van glyfosaat(in een concentratie onder de concentratie die in de landbouw gebruikt wordt) leidde tot de degeneratie van hun GABA neuronen(Negga, 2012). GABA - een afkorting voor gamma-aminoboterzuur – is een zogeheten neurotransmitter. Een neurotransmitter is een signaalstof die in zenuwimpulsen overdraagt tussen zenuwcellen. De auteurs concluderen dat er bij toxiciteitsstudies niet alleen naar dopaminerge neuronen gekeken zou moeten worden maar ook naar andere neuronen. Daarnaast laten de auteurs zien dat acute blootstelling aan glyfosaat niet leidt tot het afsterven van dopamine neuronen, maar chronische blootstelling(24 uur is veel voor wormen, zo blijkt : )) wel. De auteurs suggereren dat C. Elegans gebruikt kan worden voor het bestuderen van neurotoxiciteit van(toekomstige) pesticiden.
While a large body of work involving pesticide exposure has focused on dopaminergic neurons, greater recognition of the role of other neurotransmitters has become the focus of more recent studies | Negga, 2012
De reden voor de geobserveerde neurodegeneratie werd toegeschreven aan een verminderde werking van de mitochondriën en verhoogde oxidatieve stress(Bailey, 2018), beiden meestal in een adem genoemd als mogelijke deeloorzaken van de ziekte van Parkinson.
I. Inleiding
II. Gebruik van pesticiden in Nederland
III. Het gebruik van glyfosaat in Nederland
IV. Werkingsmechanisme van glyfosaat
V. Bewijzen voor (neuro)toxiciteit